عزت نفس کودک
اولین خود پذیری
یک‌گوشه می‌ایستادم دور از آنها و فقط نگاه میکردم، مادرم مشغول رسیدگی به نوزادش بود، و من از خودم می‌پرسیدم، او کیست از کجا آمده؟ اصلاً تابه‌حال کجا بود و چرا هنوز نرسیده صاحب مادر من شده، ناگهان مادر مرا صدا زد و نمی‌دانم چرا منی که پیش‌ازاین شتابان به سمت او می‌رفتم اکنون به سمت مخالف فرار میکردم…
این خاطرات را خود مادرم برایم تعریف میکرد مادری تنها، مهربان و سختی‌کشیده که بعد از گذشت 30 سال هنوز غصه می خورد و نمی دانست چرا فرزند دو ساله اش با دیدن خواهر کوچکترش از او فاصله میگرفت.
کودکی دورة سنی بسیار حساسی است و برخورد والدین و بازخوردهایی که کودک از محیط اطرافش دریافت میکند می‌تواند سلامت روان او را تأمین کند و یا آن را به خطر بیندازد. کوپر دانشمند معروف معتقد بود رفتار فرزندپروری والدین بر عزت‌نفس فرزندان آنها تأثیر می‌گذارد.
خانه اولین جایی است که کودکان در آن با افراد دیگر رابطه برقرار می‌کنند و توانایی داشتن دید مثبت به خود تحت‌تأثیر رفتار والدین با فرزندان است. ساده‌ترین رفتارها یا به‌ظاهر پیش‌پاافتاده‌ترین برخوردها می‌تواند سلامت رفتار کودک را به خطر بیندازد و زندگی آیندة او را تحت‌تأثیر قرار دهد. برگردیم به داستان، من 2ساله میپذیرم که چه کسی هستم و اکنون با دیدن اولین لحظه های ناخشنود زندگی ام همچنان دوست داشتن خود را انتخاب میکنم، این اولین لحظه های شکل گیری عزت‌نفس در یک کودک است.
هدف پرورش کودکی با روان سالم
عزت‌نفس کودک به‌شدت تحت‌تأثیر محیطی است که در آن بزرگ شده است. محققی به نام هارتر ایجاد عزت‌نفس مثبت را بر اساس 4 عامل زیر میداند:
1-رابطه والد-کودک
2-ابزاری که برای مقابله با احساسات نامطلوب کودک استفاده میشود
3-پذیرش خود
4-رفتار اجتماعی
در این مقاله قصد داریم شما را با روش‌های افزایش عزت‌نفس در کودکان و اهمیت آن آشنا کنیم. اگر دوست دارید درباره این روش‌ها بیشتر بدانید و به‌عنوان پدر یا مادر فرزندانی را با روان سالم وارد جامعه کنید، در ادامه این مطلب همراه ما باشید.
مطالعات نشان می‌دهد که بین عزت‌نفس پایین و انواع مشکلات روانی ارتباط وجود دارد.
سازمان جهانی بهداشت می‌گوید که عزت‌نفس مثبت از کودکان و نوجوانان در برابر مشکلات روانی و ناامیدی محافظت میکند و آنها را قادر می‌سازد تا با موقعیت‌های سخت و استرس‌زا زندگی کنار بیایند.
ناتانیل براندن یکی از چهره‌های برجستة روان‌شناسی می‌گوید: من نمی‌توانم به یک مشکل روان‌شناختی فکر کنم که نشانه‌هایی از عزت‌نفس پایین نداشته باشد، درنتیجه میزان عزت‌نفس کودک مخصوصاً در سال‌های اولیة زندگی می‌تواند کل زندگی او را تحت‌تأثیر قرار دهد.
نشانه‌های کمبود عزت‌نفس باتوجه‌به کودکی من
تن‌دادن به خواسته‌های غیرمتعارف همسالان:
روزهای اول مدرسه بود من بامهارت‌های پایین برقراری ارتباط اجتماعی وارد کلاس اول شدم.
به‌شدت دغدغة پذیرش توسط هم‌کلاسی‌هایم را داشتم و به همین دلیل به خواسته‌های آنها هرچه بود تن می‌دادم، می‌خواستم دیده شوم و مرا به‌عنوان دوستشان بپذیرند. چند روز متوالی می‌گذشت و من به خواستة یکی از هم‌کلاسی‌هایم هر روز صبح تمام مسیر مشترکمان تا مدرسه کیف او را حمل میکردم، تصور کنید، یک دانش‌آموز ریزجثه که توانایی حمل کیف و وسایل خود را نیز ندارد چطور به‌سختی هم وسایل خود را حمل میکرد و هم وسایل دوستش را، سخت بود؛ اما احساس میکردم با این کار دوست من باقی می‌ماند پس به هر زحمتی بود انجامش می‌دادم تا اینکه یکی از همسایه‌ها مرا در آن وضع دید و به مادرم گفت و مادر هم ناخواسته به‌خاطر احساس نگرانی با کلامش مرا تحقیر کرد به این امید که آن کلام زهردار منجر به درست رفتارکردن من در آینده شود؛ اما نمی‌دانست که چگونه صدایش در ناخودآگاه من باقی می‌ماند و نگرشم را نسبت به خودم منفی میکند.
دایره دوستی ضعیف
صدایی در ذهن من می‌گفت دختر خوبی نیستم و احساس میکردم همه آن صدا را می‌شنوند به همین دلیل مایل به دوستی با من هم نبودند، احساس خجالت میکردم و بیشتر اوقات تنها بودم، یک روز به مناسبت یک جشن شاگردان کلاس دیگر به کلاس ما اضافه شدند تا به همراه هم یک سرود دسته‌جمعی را بخوانیم. دو نفر کنار من نشستند و برای اولین‌بار به من لبخند زدند و شروع به صحبت کردیم فکر میکردم آنها قبلاً مرا ندیده‌اند و از خوب نبودنم خبر ندارند پس هدف این شد تمام تلاش خود را بکنم تا در چشم آنها شایستة دوستی باقی بمانم.
معلم رو به همة دانش‌آموزان کرد و گفت هرکسی فلان شعر را حفظ است به گروه سرود اضافه شود، من آن شعر را حفظ نبودم؛ اما باید به دوستان تازه خودم را ثابت میکردم رو به آنها کردم و با افتخار گفتم من شعر را بلدم، آنها با اشتیاق مرا تأیید کردند و من رفتم تا سرودی را بخوانم که حتی یک کلمه از آن را هم نمی‌دانستم. سرود آغاز شد همه شروع به خواندن کردند دو دوست تازه مرا تماشا می‌کردند و من برای اینکه متوجه نشوند دروغ گفتم هنگام خواندن بقیه گروه، شروع به باز و بسته کردن دهانم کردم، استرس تمام وجودم را فراگرفته بود، شاید می‌شد شیطنت آن دختربچة کلاس‌اولی را نادیده گرفت اگر معلمی داشتم که آگاه بود؛ اما مرا با اخم از وسط گروه بیرون کشیدند تا برنامه سرود المپیکشان را خراب نکنم و دیواره‌های دوستی تازه‌ای که با مشقت ساخته بودم خراب شد.
نکتة مهم این است مدرسه بعد از خانواده مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در میزان عزت‌نفس و شکوفایی است.
دوست داشتم بازی کنم؛ اما یک‌گوشه می‌نشستم
اگر کودک شما تمایل به بازی با همسالان خود را ندارد هرگز آن را باور نکنید، تمام دنیای کودکان بازی‌ست، به دنبال دلیل دیگری بگردید. من احساس میکردم بزرگ هستم، ازآنجایی‌که فرزند اول خانواده بودم و مدام به من گوشزد می‌شد که تو بزرگ هستی و نباید شیطنت کنی، همان صدای همیشگی در ذهنم مدام تأکید میکرد که نباید بچگانه رفتار کنم، تأکید میکنم اگر کودک یا نوجوان شما ترجیح می‌دهد در کنار بزرگ‌ترها وقت خود را بگذراند تیز حس باشید و نشانه‌های عزت‌نفس پایین را بیابید.
خاطرة پارک‌هایی که در آن زمان رفتم؛ اما به‌جای تاب‌بازی، سرسره‌بازی و غلتیدن روی چمن‌های نمدار، کنار پدر و مادرم نشستم و تخمه شکاندم یکی از بزرگ‌ترین حسرت‌های زندگی من است. نمی‌گویم هرگز بازی نمی‌کردم؛ اما وقتی هم کودکیم غالب می‌شد بااحساس عذاب وجدان بازی میکردم. و همین عدم پیروی از باورهایم به تخریب بیشتر عزت نفسم کمک میکرد.
فکر میکردم بقیه از من مهم‌تر هستند
بقیه در همة موارد نمرة بهتری می‌گرفتند در استعداد، در هوش و در میزان دوست‌داشتنی‌بودن. باورم این بود که هرگز نمی‌توانم به آنها برسم پس تلاش بیهوده بود و به‌سادگی دیده‌نشدن و شکوفانشدن را پذیرفته بودم در واقع با داشتن این ذهنیت تلاش، کوشش و رقابت سالم را بی‌نتیجه تصور میکردم نیازی نبود تلاش کنم در مسابقه‌ای که از پیش بازنده بودم.
افت تحصیلی
یکی از مهم‌ترین دلایلی که دیدگاه من نسبت به خودم را منفی کرده بود نمرات پایین بود، نمراتی که باعث شده بود نه‌تنها خودم بلکه بقیه هم‌کلاسی‌ها هم مرا به‌عنوان یک شاگرد ضعیف بشناسند، حتی دوستان و هم‌بازی‌های بیرون از مدرسه.
احساس میکردم همه می‌دانند نمرة املای من پایین است حتی هم‌بازی‌ام که بیرون از مدرسه با او در حال تلاش برای پریدن از روی یک جوی آب بودیم.
توجه به این نکته لازم است اگر دانش‌آموز نمرات سطح پایین‌تری دارد هرگز به معنای استعداد کم یا هوش پایین او نیست در واقع انسان‌ها با هم متفاوت هستند و قابلیت‌های متفاوتی هم دارند و از هوشمندی به‌دور است که برای تشخیص استعداد جمعیتی که با هم متفاوت هستند از ملاک‌های بررسی و شاخص‌های یکسان استفاده کرد.
برای من نبود فردی که در انجام تکالیف کمکم کند و عدم توجه به انجام تکالیف بزرگ‌ترین عامل بود، هنوز نمی‌دانستم درس‌خواندن یعنی چه کافی بود یک نفر را ببینم و از او الگوبرداری کنم، خیلی زود بود که برچسب شاگرد ضعیف را به من بدهند و استعدادهای دیگرم را نبینند.
راهکار تقویت عزت‌نفس در کودکان
عزت‌نفس کودک از طریق شنیدن کلمات مثبت رشد میکند، گرچه سال‌های اولیة زندگی اهمیت زیادی در بینش فرد نسبت به خود و احساس ارزشمندی‌اش دارد؛ اما موارد زیادی نیز می‌تواند در ادامة مسیر به بهبود عزت‌نفس او کمک کند.
1-به کودک اجازه تصمیم‌گیری دهید
همان‌طور که گفتم فرزند بزرگ خانواده بودم، و خوشبختانه رفته‌رفته با ورود به نوجوانی نظر من اهمیت پیدا کرد، از من نظرخواهی می‌کردند و به گفته‌ام عمل می‌کردند این بزرگ‌ترین کمکی بود که دریافت کردم تا از سیاه‌چالة بی‌عزت نفسی و تنهایی نجات یابم
2- توجه فعالانه به کودک داشته باشید
در طول روز و وسط دغدغه‌ها و روزمرگی‌هایتان به حرف‌ها و اعمال کودک توجه کنید، نه از سر رفع مسئولیت بلکه با توجه و محبت، کودک‌ها برخلاف تصور بزرگ‌ترها خیلی خوب متوجه می‌شوند موردتوجه هستند یا مزاحم کار بقیه.
3- تشویق کردن را از یاد نبرید
کودک را تشویق کنید و احساس برنده بودن به او دهید این کار به او احساس غرور می‌دهد و تلاش میکند با انجام کار بعدی دوباره به آن احساس غرور دست پیدا کند.
4- کودکتان را دوست داشته باشید و این دوست داشتن را ابراز کنید
اهمیت بسیار زیادی دارد که شما به‌عنوان والد حس دوست‌داشتنی‌بودن را به کودک القا کنید و آنها باور کنند درهرحال و با هر پیش آمدی شایستة محبت شما هستند، مراقب باشید محبت را شرطی نکنید، بدون دلیل و همه‌وقت به فرزندتان محبت کنید و به او ایمان دهید همیشه دوست داشتنی‌ست حتی اگر کار اشتباهی انجام دهد، حتی اگر نمرات پایینی بگیرد، موقع گریه یا زمانی که عصبانی و پرخاشگر است، در همه حال دوستش دارید و حمایتش می‌کنید. این پذیرش و باور انگیزة فوق‌العاده ارزشمندی به کودک می‌دهد برای تلاش و پیشرفت در هر زمینه‌ای.
5- انعطاف‌پذیری را به او آموزش دهید
شرایط یکسان و رفاه کامل آستانة تحمل کودک را پایین می‌آورد، سعی کنید در روند زندگی تغییر ایجاد کنید، تا کودک شما تلاش کند با شرایط جدید سازگاری پیدا کند. برای مثال اسباب‌کشی و جابه‌جاشدن مکان خانه برای کودک یک بحران به‌حساب می‌آید، جدایی از دوستان قدیمی و روبروشدن با شرایط جدید بسیار سخت است؛ اما با حمایت شما و کمک به پذیرش این تغییر به طور قابل‌ملاحظه‌ای به توانایی تطبیق‌پیداکردن با شرایط جدید کمک میشود، یا سعی کنید مرتب به سفر بروید نه مسافرت‌های پرهزینه در هتل‌های 5 ستاره، سفر با امکانات محدود به‌گونه‌ای که شما را از رفاه و آسایش همیشگی خانه دور کند و شما را به‌زحمت بیندازد، همین قدم‌های کوچک انعطاف‌پذیری فرزندان را افزایش می‌دهد.
6-حس استقلال را به او منتقل کنید
به کودک القا کنید توانایی انجام کارها را دارد و می‌تواند از خودش و حتی خواهر و برادر کوچکترش مراقبت کند، مهم است که شما به‌عنوان والد همیشه مراقب او باشید؛ اما غیرمستقیم و مسئولیت انجام کارهایش را به خودش بسپارید تا مهارت‌هایش افزایش یابد.
7-وظایف روزانه را برعهده کودک قرار دهید
دوستی‌های خاله خرسه را کنار بگذارید و در طول روز از کودک بخواهید وظایفی را انجام دهد، مرتب کردن اتاقش، مراقبت از خواهر یا برادر کوچکترش، رسیدگی به گلدانها و هر مسئولیت دیگری با توجه به سنش نه تنها او را خسته نمی کند بلکه احساسس مهم بودن میکند و حضورش در خانواده را گرامی میدارد. پس از او بخواهید به شما کمک کند.
مواردی مهم برای تقویت عزت نفس فرزندان
1.قصه درمانی
مطالعات نشان داده برای کودکانی که با مشکل کمرویی و افسردگی روبرو هستند روش قصه درمانی تأثیر مثبت دارد؛ همچنین قصه درمانی بر افزایش عزت‌نفس و نگرش او نسبت به خودش بیسار مؤثر است.
2.تعاملات خانوادگی
چنانچه میزان تعاملات خانواده رضایت‌بخش باشد، کودکان در محیطی امن و سرشار از عشق و مهر و محبت رشد کرده و رفتاری جرئت‌مندانه ناشی از بالابودن میزان عزت‌نفس از آنان در اجتماع سر خواهد زد
3.آموزش کودک محور
طبق پژوهش‌ها مهارت حل مسئله کودکان در پیش‌دبستانی‌های کودک محور به طور معناداری بالاتر از پیش‌دبستانی‌های معلم‌محور است. در نتیجه آموزش معلمان و همچنین استفاده از مدارسی که اصول آموزشی کودک محور دارند در بالارفتن عزت‌نفس کودک بسیار مؤثر است.
4.سایکودراما
سایکودراما – Psychodrama
شیوه‌ای درمانی‌ست که در آن فرد نقشی را بازی میکند که با آنچه او را آزار می‌دهد رابطه دارد. این روش بر افزایش عزت‌نفس و کاهش کمرویی مؤثر بوده است، کمرویی افراد پس از آزمون به طور معنی‌داری کاهش یافت.
5.کودک تحت حضانت چه کسی عزت‌نفس بالاتری دارد
متأسفانه، خیلی از کودکان ناخواسته با طلاق والدین مواجه می‌شوند در این شرایط طبق پژوهش‌هایی که روی رفتار پسران انجام شد، مشخص شده است عزت‌نفس و سلامت روان پسران تحت حضانت مادر بالاتر از پسران تحت حضانت پدر است.
6.تأثیر آموزش مهارت های اجتماعی بر عزت‌نفس
به هر اندازه افراد مهارت‌های بیشتری داشته باشند مسئولیت‌های خود را بهتر انجام می‌دهند و موردتوجه دیگران قرار می‌گیرند در واقع داشتن مهارت‌های اجتماعی به ابراز وجود بهتر افراد کمک میکند و عزت‌نفس آنها را به‌شدت افزایش می‌دهد.
7.مشکلات ناکارآمدی خانواده
وقتی یکی از اعضاء خانواده مبتلا به اختلال روانپزشکی، مشکلات اقتصادی یا تجربه کودک‌آزاری و… باشد بدون شک بر عزت‌نفس دیگر افراد خانواده تأثیر دارد.
8.دستاوردها
دستاوردها احساس غرور و ارزشمندی را در افراد ایجاد میکند، و نگرش او را نسبت به خودش مثبت میکند کودکانی که شیرینی دستاورد تلاش‌هایشان را حس می‌کنند تمایل بیشتری به دست‌یابی دوباره به آن موفقیت را دارند و تلاش مضاعفی می‌کنند. همین حس خوب، عزت‌نفس کودکان را افزایش می‌دهد و زمینه‌ساز رشد بیشتر آن میشود.
کلام آخر
و در آخر اینکه هیچ چیز غم‌انگیزتر از این نیست که در یک خانواده کودکی بی‌انگیزه و بی‌رویا وجود داشته باشد، کودکانمان را با عزت نفس بالا پرورش دهیم تا باور کنند توانایی رسیدن به تمام رویاهایشان را دارند و میتوانند بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اثر را در بهبود اوضاع جهان بگذارند.
تلاش کنیم برای اینکه به فرزندانمان خوشبختی و عزت نفس را هدیه کنیم.
موفق باشید.
منابع:
link.springer.com
Ofoghsalamat
Vofour.com
tpccp.um.ac.ir
frooyesh.ir
sid.ir
.noormags.ir
دیدگاهتان را بنویسید